Wat wordt er bedoeld met spraakverstaanbaarheid en hoe kun je het meten?
Verstaanbaarheid is de mate waarin informatie - een boodschap, een idee, een gevoel, een beeld of een sfeer - succesvol wordt overgedragen tussen mensen. Bij spraakverstaanbaarheid gaat het specifiek over de overdracht via spraak. Dat is ook nog een breed begrip met vele aspecten die het louter technische overstijgen, daarom beschrijven we hier specifiek de bron, de overdracht en de ontvanger.
Spraakverstaanbaarheid is afhankelijk van de spreker en zijn boodschap, alsmede de toehoorder en zijn aandacht. En daartussen is er de overdracht via de ruimte en via de geluidversterking. Ook de vaardigheid van de spreker en (taal)kennis van de toehoorder zijn belangrijke parameters die de verstaanbaarheid beïnvloeden.
Razendsnel woorden raden
Het fysiologische proces van het begrijpen van een bericht is in belangrijke mate afhankelijk van het combineren van woorden en de mate van afleiding. Als in een zin een medeklinker van een woord niet goed is gehoord, kan de correcte medeklinker eenvoudig worden "geraden", zeker als er maar één mogelijkheid is om een bestaand woord te vormen. Ook als er meerdere mogelijkheden zijn, is het aantal logische woorden in de context van het verhaal vaak nog beperkt. Hoe meer iemand de inhoud van een verhaal begrijpt, hoe groter de kans dat het correcte woord wordt "geraden". Het "raden" is een proces dat veelal onbewust plaatsvindt. Maar als er veel medeklinkers door de hersenen moeten worden aangevuld, zal dit versneld tot vermoeidheid leiden.
Op basis van dit bovenstaande proces, is door Peutz rond 1970 het percentage verkeerd verstane medeklinkers ALcons (articulation loss of consonants) als “meetbare” en voorspelbare maat voor de spraakverstaanbaarheid bepaald. Daarbij is vastgesteld bij welk percentage van aantal verkeerd verstane medeklinkers, de hersenen uit de context van het verhaal de juiste medeklinkers nog kunnen aanvullen, bij een toename van verkeerd verstane medeklinkers is dat niet langer mogelijk. Zie onderstaande tabel.
Meten van de modulatiediepte
De STI (Speech Transmission Index) is een meetbare grootheid voor de geluidoverdracht in een ruimte. Galm en achtergrondgeluid zorgen voor een vermindering van de signaaldiepte van een modulerend signaal en vormt hiermee een maat voor de afname van verstaanbaarheid. In het verleden is door de grondleggers van beide maten een vaste conversie bepaald. Omdat de STI een eenvoudig meetbare maat is, wordt deze vrijwel overal toegepast, waarbij de subjectief ervaren spraakverstaanbaarheid via ééngetalswaarden kan worden vastgesteld, zie onderstaande tabel:
Conversie objectieve STI-waarden versus de subjectieve ervaring van spraakverstaanbaarheid (NEN EN IEC 60268)
Nonsenswoorden kun je niet raden
De ALcons methode maakt gebruik van een luisterpanel en woordlijsten. Deze methode bestaat uit het weergeven van nonsenswoorden welke opgenomen zijn in draagzinnen: “eerst komt gen als één. Nu komt fip als twee.” Ieder nonsens woord bestaat uit een medeklinker-klinker-medeklinker combinatie. Het verlies aan medeklinkers is een maat voor de spraakverstaanbaarheid, voor de normstelling ALcons. Uiteraard is de ALcons methode omslachtiger en meer arbeidsintensief dan de STI-meting. Maar in geval van klachten over verstaanbaarheid die niet via STI-metingen bevestigd worden, of om een klant op voorhand te laten beleven, ervaren en beoordelen wat men gaat krijgen, is de ALcons de enige methodiek die de spraakverstaanbaarheid werkelijk bepaald, dus inclusief het fysiologische deel van de toehoorder(s.
Bij het ontwerpen en het toetsen van een geluidinstallatie wordt het begrip spraakverstaanbaarheid veelal tot het objectieve (e.g. fysische) deel beperkt: de kwaliteit van de overdracht van spraak via de ruimte met behulp van geluidversterking. Dit geldt zowel voor de ruimte waar het (in)spreken (microfoon) en "verzenden" van berichten plaatsvindt, als voor de ruimte waar de berichten worden weergegeven en "ontvangen" (luidsprekers), zoals bij video vergaderingen
Wij houden ons als onafhankelijk adviesbureau ook bezig met het aangeven van de bouwkundige voorwaarden, (ruimte-akoestiek) en het ontwerpen van geluidsystemen waaraan hoge eisen gesteld worden aan de spraakverstaanbaarheid. Denk hierbij aan omroep-, meeluister-, toespreek-, discussie en ontruimingssystemen (spraakgestuurde ontruiming, klasse A).
Wij verrichten ook opleveringsmetingen om vast te stellen of de eisen aan de spraakverstaanbaarheid gerealiseerd zijn. Voor meer informatie over spraakverstaanbaarheid of AV-mediatechniek kunt u contact opnemen met een van onze adviseurs.